Agadir, Marokko. Het is iets na half acht ’s avonds. Overal in de stad loeien sirenes en roepen de minaretten op tot gebed. Het is het signaal dat de nacht is gevallen en dat er weer gegeten mag worden. De straten zijn leeg. Iedereen is thuis voor de lftar, het breken van de vasten. Een glas melk met wat dadels is vaak het eerste wat wordt gegeten. Het schijnt een erg voedzame combinatie te zijn en bovendien zijn dadels een heilig fruit.
Sinds 20 juli is voor moslims de vastenmaand Ramadan bezig. Tijdens die maand mag er in principe niet gegeten en gedronken worden van zonsopgang tot zonsondergang. Ook roken en vrijen is uit den boze terwijl het licht is.
Net niet de gehele Marokkaanse bevolking is moslim en in het land is de Ramadan een collectief gebeuren. Alle Marokkanen die ik ken vasten mee, of er komt alleszins niemand openlijk voor uit dat hij het niet doet. Toch bestaan er algemeen aanvaarde uitzonderingen: van zwangere vrouwen, zieken en reizigers wordt niet verwacht dat ze vasten.
Nachtleven
Overdag zijn de cafés leeg in Agadir. Hier en daar maakt een uitbater van de gelegenheid gebruik voor een grondige schoonmaak. Enkel in de toeristische buurten zie je mensen op terrasjes eten en drinken, maar het zijn steevast buitenlanders.
De dagindeling ziet er grondig anders uit tijdens de vastenmaand. Omdat er niet gegeten wordt nemen mensen geen middagpauze en in plaats daarvan stoppen ze vroeger met werken. Na het werk doen ze inkopen en beginnen ze aan het voorbereiden van het avondeten. De meeste winkels zijn ’s ochtends gesloten, maar tegen een uur of drie ’s middags zijn ze allemaal open.
Na het vallen van de nacht en nadat iedereen wat gegeten heeft komt de stad weer tot leven. Terrasjes lopen vol en op straat is het een drukte van jewelste tot een gat in de nacht. Om twee uur ’s nachts zijn een aantal winkels nog steeds open.
Rond vier uur kondigen de minaretten aan dat de nacht voorbij is. Sommige mensen staan even daarvoor op om nog wat te eten en te drinken en doen daarna hun gebed.
Wintertijd
De Ramadan is een maand van de islamitische kalander, die kortere jaren kent dan de gregoriaanse kalender die in het westen wordt gebruikt (en die in Marokko overigens ook wijdverspreid is). Het gevolg daarvan is dat de vastenmaand elke jaar ongeveer tien dagen vroeger valt.
Dat betekent dat de Ramadan met periodes in de zomer valt, zoals dit jaar het geval is. De zomer maakt het vasten lastiger. Niet alleen is het warmer, ook duren de dagen langer. Om de pijn te verzachten heeft de Marokkaanse overheid de wintertijd ingesteld bij het begin van de Ramadan, waardoor het vallen van de avond een uur vervroegd wordt.
Geloof
Maar de Ramadan gaat over meer dan enkel vasten. Door zich te onthouden van alledaagse bezigheden is er meer ruimte om zich te wijden aan het spirituele en aan God. Veel mensen besteden extra tijd aan gebed of aan het lezen van de Koran. Iemand vertelde mij dat alles wat met doet tijdens de vastenmaand wordt verveelvoudigd in de ogen van God.
Met familie en vrienden worden de banden intens aangehaald. ’s Avonds breken mensen vaak in gezelschap de vasten. Ook is er meer aandacht voor zij die het moeilijk hebben in de samenleving. Sowieso wordt er al makkelijk een aalmoes uitgedeeld aan bedelaars, en tijdens de vastenmaand zijn mensen nog guller.
Overvloed
Ondanks het vasten is de Ramadan geen periode van ontbering. Eenmaal het donker is wordt er vaak royaal gegeten en winkels en kraampjes op straat bieden vanaf de namiddag allerlei lekkernijen aan in grote hoeveelheden.
De vastenmaand is traditioneel de periode dat er het meeste geconsumeerd wordt. De vraag naar producten als tomaten, dadels, melk, boter, vlees en eieren kent jaarlijks in die periode een sterke stijging. Volgens een onderzoek van het Marokkaanse planbureau uit 2007 neemt de consumptie van voedingswaren tijdens de Ramadan met 13 procent toe op het platteland en met 19 procent in de steden. De verhoogde uitgaven die daar tegenover staan worden gecompenseerd door besparingen op niet-voedingswaren, of in het geval van lagere sociale klassen door leningen aan te gaan of door solidariteit van familieleden en anderen.
Wel vaker weerklinkt de kritiek dat met al die weelde aan het idee van een sobere vastenmaand voorbij wordt gegaan.
De Marokkaanse overheid doet er ondertussen alles aan om aan de toegenomen vraag tegemoet te komen – door het aanleggen van reserves of via invoer – en te vermijden dat de prijzen de hoogte inschieten.
De Ramadan duurt nog tot 18 augustus. Het einde wordt gevierd met het Aïd el-Fitr, ook wel bekend als het Suikerfeest.