Voor veel migranten uit landen beneden de Sahara die de EU trachten binnen te komen, eindigt de reis naar Europa in een semipermanent verblijf in Marokko, waar politiebeambten die door EU-programma’s worden gefinancierd, de mensenrechten schenden, schrijft een undercoverjournalist.

Paul Mason

Ibrahim uit Gambia peddelde naar wat volgens hem Spaanse wateren waren en belde de kustwacht om gered te worden. Die leverde hem uit aan de Marokkaanse kustwacht en nu is hij in Tanger. Amadou uit Kameroen probeerde de omheining die als grens met de Spaanse enclave Melilla dient, over te klimmen. “De Marokkaanse agenten sloegen ons met wapenstokken”, zegt hij. Hij werd naar de grens met Algerije gebracht, vlak bij de stad Oujda die 120 km verderop ligt, en daar met 35 anderen gedumpt. Nu hij terug is in Marokko, leidt hij een zwervend bestaan in een bos en voor zijn voedsel is hij afhankelijk van de plaatselijke moskee.

Het is niet eenvoudig verhalen van deze mannen en anderen die in eenzelfde positie verkeren, te verzamelen. Zij verbergen zich in geïmproviseerde onderkomens en bossen. Zij dragen de typische littekens die ik bij berooide migranten aan alle grenzen van Europa heb gezien: littekens vanwege mishandeling uit racistische overwegingen en littekens als gevolg van het klauteren over puin om aan de politie te ontsnappen. Van hun gezicht valt grote vermoeidheid af te lezen en hun kleren zijn gescheurd, doordat hun leven zich vooral onder de sterrenhemel afspeelt.

Marokko is een van de belangrijkste doorgangsroutes geworden voor illegale migratie vanuit Afrikaanse landen beneden de Sahara naar Europa. Volgens het laatste rapport van Frontex, de immigratiedienst van de EU, zijn in de eerste drie maanden van dit jaar ongeveer duizend mensen met succes naar Spanje gezwommen, gevaren of geklommen. Maar liefst zo’n twintigduizend personen komen echter niet verder dan Marokko en trappen in de val van deze “doorreismythe”, zoals een rapport van het Institute for Public Policy Research dit noemt.

Voortdurende mensenrechtenschendingen

De EU betaalt Marokko tientallen miljoenen euro per jaar om migranten buiten haar grondgebied te houden.
De EU betaalt Marokko tientallen miljoenen euro per jaar om migranten buiten haar grondgebied te houden. Een woordvoerder van de Europese Commissie weigerde de exacte bedragen te noemen; hij vertelde me dat het geld wordt gebruikt om “de capaciteiten van de Marokkaanse autoriteiten (…) op diverse gebieden van migratie, waaronder grensbeheer, te vergroten”.

Het probleem is dat de Marokkaanse politie de mensenrechten van migranten voortdurend schendt. De migranten komen met de hulp van bendes het land binnen, hetzij door Mauritanië naar de Marokkaanse kust of door Zuid-Algerije via Niger of Mali. De duurste route gaat met een roeiboot vanaf Tanger. De plaatselijke handelaars vragen er 450 euro voor; in ruil daarvoor krijg je een reddingsvest en een peddel, waarna je een onstuimige tocht in het donker vanaf een strand iets ten noorden van de stad te wachten staat. Iedere migrant die ik in Tanger heb ontmoet, kent wel iemand die is verdronken.

Seksueel geweld jegens immigranten

Om het verhaal van de migranten te vertellen, moest ik undercover werken. Je hebt een vergunning nodig om in Marokko een videocamera te gebruiken en hoewel ik er in mei al een had aangevraagd, bleven de autoriteiten maar zeggen dat ze “meer tijd nodig hadden om het te regelen”. Toen ik in de stad Nador, in het noordoosten van Marokko kwam, besefte ik waar ze het zo druk mee hadden gehad. Het leger is namelijk bezig met een omvangrijke schoonmaakoperatie in de met bos bedekte bergen bij de grens, waar migranten kampen hebben opgezet. Op de bergweg langs de grensomheining zag ik soldaten die elke bocht in de weg en elke duiker daaronder in de gaten hielden, waarbij één soldaat steeds geconcentreerd naar het ravijn keek. Om de honderd meter stond een groep militairen opgesteld. Boven hen liepen pelotons soldaten achter elkaar in snelle pas door de vegetatie.

In een rapport van Artsen zonder Grenzen van dit jaar werd gesproken van “een sterke toename van mishandeling, vernederende behandeling en geweldpleging” jegens migranten door de politie en door criminele bendes, waaronder een “schokkend” aantal gevallen van seksueel geweld. De mensen die ik heb ontmoet, heeft dat alleen maar vastberadener gemaakt om naar het noorden te vluchten.

Kant-en-klare sloppenwoningen

Twee specifieke praktijken vragen om een antwoord van de EU, die deze operatie financiert. Ten eerste de vermeende terugkeer van bootvluchtelingen die in Spaanse wateren worden opgepikt, naar Marokkaans grondgebied, wat een schending van het asielrecht betekent. Ten tweede het dumpen van migranten die in Marokko gevangen zitten, in de woestenij aan de overzijde van de Algerijnse grens, wat duidelijk onwettig is. De ironie wil dat Marokko zelf een belangrijke bron van migratie, zowel legaal als illegaal, naar de EU vormt. De duizenden lege huizen in de verlaten voorsteden getuigen van het vertrek van 4,5 miljoen burgers. Sommige van deze huizen vormen kant-en-klare sloppenwoningen voor de Afrikaanse migranten.

In één zo’n woning in Tanger hangen ongeveer twaalf mannen op gehavende stukken kussens en dekens. Terwijl het theewater op staat, ondervragen ze me: “Waarom zijn de Europeanen er zo op gebrand om ons van hun grondgebied te weren?” Ik vertel hen de harde waarheid: “Omdat veel arme blanken denken dat jullie hun banen afpakken, voor lagere lonen zorgen en hun cultuur vernietigen.”

De mannen lijken perplex. Ibrahim zegt: “Maar zij zijn naar mijn land gekomen. En ze steunen de president, die schoft die het land kapot maakt en het voor ons onmogelijk maakt daar te wonen.” De mannen zijn zich ervan bewust dat ze in Europa met racisme te maken zullen krijgen, maar zeggen dat de situatie hier nog slechter is.

Futloze semi-politiestaat

Voor de meesten is het geen vervolging maar pure armoede die hen noordwaarts drijft. Hun beweegredenen zijn economisch.
Voor de meesten is het geen vervolging maar pure armoede die hen noordwaarts drijft. Hun beweegredenen zijn economisch. Mustapha en Josui zijn metselaars uit Dakar. Ze hebben een neef in Limoges, in Frankrijk, en denken dat ze daar werk kunnen vinden. Gezien de 78.000 illegale grensoverschrijdingen naar Europa vorig jaar hebben ze gelijk als ze geloven dat ze een meer dan verwaarloosbare kans hebben om hun einddoel te bereiken.

Het is te begrijpen dat Europa Marokko helpt om zijn kant van de grens te bewaken. Het is een futloze semi-politiestaat: om de paar kilometer heeft de politie wegversperringen opgeworpen, fatsoenshalve net op voldoende afstand van de kraampjes met benzine van smokkelaars en de hasjiesjrokers. Maar het is niet te begrijpen dat Europa tolereert dat de rechten van migranten met voeten worden getreden. Tenzij natuurlijk, net als bij het harde optreden tegen Griekse asielzoekers, de hele operatie erop gericht is zich massaal aan de officiële toezeggingen op het gebied van een wettelijke en menselijke behandeling te onttrekken en het reizen te ontmoedigen.

Hoe beter Frontex zijn werk doet, hoe meer de druk wordt opgebouwd in landen als Marokko, die de mensenrechten nauwelijks eerbiedigen en waarvan de eigen bevolking grote armoedeproblemen kent. Het verschil is dat de EU dan niet langer ter verantwoording kan worden geroepen en zelfs niet kan rapporteren wat er gebeurt, wanneer dit alles zich buiten de met prikkeldraad afgezette grenzen van Europa afspeelt.