Vertaling: Trix van de Kamp

De Imazigh beweren dat de regimes van Bourgiba en Ben Ali hun laatste bezit hebben gestolen, namelijk hun cultuur. Is de Tunesische Jasmijn revolutie op weg om deze rechten te herstellen? Door Lina Shanak

De Tunesiër Hisham Ghrairi ziet zich zelf als een “Amazigh” of Berber, een afstammeling van de oorspronkelijke bewoners van Noord Afrika, maar het was voor hem niet makkelijk om zijn inheemse taal, thuis of op school te leren.
Hisham is in 1980 in het zuiden van Tunesië geboren in een tijd dat het voor de Imazighen verboden was om hun eigen taal te spreken, dit ging zover dat families zelfs thuis Arabisch spraken. Of zoals Hisham zegt: “Het volk van Tunesië werden Tunesiërs’, ” waarbij hij verwijst naar het beleid van de voormalig President Habib Bourgiuba die er naar streefde om een enkelvoudige identiteit op te leggen, zonder rekening te houden met de etnische diversiteit in het land.
Door de dreiging die van deze visie uitging, werd er door de Imazighen families niet over hun identiteit gesproken en werd het verborgen als ‘iets waarvoor men zich schaamt’. Families spraken niet met hun kinderen in hun eigen taal en leerde hen de taal niet. ‘Net als de meeste mensen, wilde zij geen problemen en vreesden zij voor de veiligheid van hun kinderen’, licht Hisham toe.
Ondanks dit alles, was hij zo nieuwsgierig dat hij naar de herkomst van zijn familie ging informeren. Vanaf dat moment zocht hij contact met studenten uit de buurdorpen, die alleen Amazigh spraken en van hen nam hij wat woorden en zinnetjes over. Later kwam hij in
contact met een groep buitenlandse vrouwen die bij mensen thuis de Amazigh cultuur bestudeerden, en zij brachten hem in contact met zijn oorspronkelijke cultuur.

azrou facebook

Ontwikkeling door vrijwillige inzet: momenteel zijn er tien culturele verenigingen in Tunesië, die zich ten doel stellen de Amazigh taal en cultuur te bevorderen.
Ondanks dat alles, staat er in het meest belangrijke document van de natie, namelijk de grondwet die in 2014 door het parlement is goedgekeurd, geen enkele verwijzing naar de Aamzigh, maar geeft zij specifiek aan ‘cultureel en historisch onderdeel uit te zijn van de Arabische en Islamitische Natie’.

Het opleggen van een ‘enkelvoudige identiteit’
Toen Hisham, die als gids werkte, de vragen van toeristen eerlijk trachtte te beantwoorden, moest hij toegeven dat de overheid hem verbood zijn eigen taal te spreken en zijn eigen culturele gebeurtenissen en gelegenheden te vieren, deed hij dat wel dan liep hij het risico in problemen te komen en zijn baan in het toerisme te verliezen.

In zijn visie, was het Aamzigh ‘koopwaar’ een ‘ Tunesisch kunstvoorwerp’, waarbij men vergat dat deze handelswaar de inheemse mensen van Noord Afrika die hun rechten hebben compromitteert. ’ Nu vertelt Hisham zittend in een café in Matmata Tunesië vrij zijn verhaal. Het dorp verwelkomt nog steeds toeristen, waarbij zij in hotels kunnen verblijven die de Amazigh cultuur in stand houden.
In het kielzog van de Tunesische revolutie begonnen Imazighen activisten hun stem te verheffen en eisten hun rechten op die hen gedurende eeuwen waren onthouden.

Herontdekking van het alfabet na de revolutie.
Momenteel, onderwijzen, zonder vrees een flink aantal Tunesische verenigingen het Aamzigh alfabet.- Tfiinagh-  De Vereniging voor Amazigh Cultuur (AZROU) die in Zrawa is gevestigd geeft vanaf december 2012 gratis lessen aan de lokale jeugd die in het Tamazight willen leren schrijven.

De voorzitter van Azrou, Arafat Mahroug, zegt dat de bevolking van deze regio hun taal vanaf hun jonge kinderjaren leert spreken, voordat zij het Arabisch op school onderwezen krijgen. Maar niemand wist hoe het te schrijven, en dat was naar zijn mening, het gevolg van het beleid dat door Bougiuba is ingevoerd.

Mahroug vertelt dat zijn familie in de ‘bergen’ woonden, en dat Bourguiba naar ‘nieuwe middelen zocht om hun assimilatie te bevorderen met Tunesië als ‘de belangrijkste verbinding tussen hen’ Hij vervolgt ‘het voorwendsel was om de voorzieningen te verbeteren zoals elektriciteit, straat verlichting, water en onderwijs, maar zijn werkelijke doel was om de banden met de clans te verbreken, met de stam en de gemeenschap, of die nu Arabisch was of Amazigh’.

Naar Mahrougʹs mening, was het beleid er op gericht om je ‘tot op het bot te raken’ om dat je gedwongen werd om je eigen taal te vergeten. Omdat alle voorzieningen en het onderwijs in Arabisch talig waren en alle mensen om je heen Arabisch spraken en in het Amazigh jou niet zouden verstaan werd je gedwongen met hen in het Arabisch te communiceren. Zo is het Amazigh geleidelijk verdwenen. Zoals in het dorp van Tamezret, waar nog geen 20% van de bevolking nog tamazigh spreekt’.

Niettemin ‘Bleven wij, gedurende decennia, standvastig. We behielden ondanks alles onze identiteit en we hebben aan gedurende de acht jaar na de revolutie aan onze ontwikkeling gewerkt’, betoogt Mahroug

Nadat de Tunesiërs de voormalige president Zine El Abidine Ben Ali hadden afgezet, hebben de actievoerders (waaronder die van AZROU) contact gelegd met activisten uit andere landen in Noord Afrika waaronder Marokko, Algerije en Libië die naar Mahrougs bewering ‘voor liepen’ op Amazigh rechten. Zij hebben veel opgedaan van het Koninklijk Instituut van Amazigh Cultuur in Marokko, die in 2002 is opgericht met als doel die cultuur te behouden.’ Onder de recentelijk getoonde symbolen op het hoofdkantoor van AZROU in zuid Tunesië, die gevonden werden op oude kleden en tatoo’s, ontdekten we dat het feitelijk letters waren van het Amazigh alfabet’.

Amazigh niet langer een ‘curiositeit’
Een van AZROUʹs activisten, Ali Azadeh, heeft zichzelf ten doel gesteld om aan ‘iedereen die denkt dat hij Amazigh is’, het Amazigh te leren, waar hij ook mag zijn, omdat de mogelijkheden nu beter zijn om meer dan een curiositeit te zijn voor toeristen dan de laatste decennia.

Hoewel het verboden was om in het dagelijks leven het Amazigh te gebruiken, werd het wel gebruikt om het toerisme te bevorderen, op borden, via hotels en tentoonstellingen, laat Azadeh weten. Deze wijze van promoten bleef bestaan omdat het steeds een belangrijkere bron van inkomsten werd, met als gevolg dat mensen hun eigen cultuur, gewoonten en tradities als niet meer dan handelswaar gingen zien en dit gedurende decennia. Het is deze zienswijze die AZROU ondanks hun beperkte middelen vandaag de dag tracht te wijzigen.

Tot nu toe, heeft AZROU tientallen studenten het Amazigh leren schrijven en colleges verzorgd aan de hogere onderijs instellingen in het Gabes district. Zij hebben slechts bescheiden middelen tot hun beschikking. Volgens de voorzitter van AZROU,  ‘zijn alle jongeren die geen Arabisch Nationalisme of Islamistische en ideologieën zoals die van de Mulsim Brotherhood aanhangen welkom om de taal te leren’.

Azadehʹs enthousiasme (hij draagt ringen versierd met Aamzigh symbolen) wordt niet getemperd door AZROU’s kleine budget. Hij doet alles wat hij kan om iedereen die belangstelling heeft te onderwijzen. Zo hielp hij een groep mensen in een bakkerij in Tunis voordat hij met pensioen ging. En hij helpt nog steeds diegenen die contact met hem zoeken voor vertaalwerk of dat nu face to face is of via facebook.

Hebben de actievoerder hun doel bereikt?
Volgens de rapportages van de ‘International Working Group on Indigenous Affairs’, heeft Tunesië voor ‘the United Nations Declaration on the Rights of Indigenous Peoples (UNDRIP) in 2007’gestemd, maar slechts weinig mensen en beleidsmakers hebben hier weet van, en het is ook nog niet door lokale rechtbanken toegepast.

azrou logo 0

Onder Bourguiba and Ben Ali, werd het als curiositeit geëxploiteerd: de overheid wilde de Amazigh slechts als ‘handelswaar’ zien, als een ‘Tunesisch kunstvoorwerp’, daarbij werd vergeten dat de handelswaar een inheems volk omvatte uit Noord Afrika dat rechten heeft’ laat Hisham Ghrairi weten. Sinds de Jasmijn revolutie, ging het beter, maar Tunesië is nog ver verwijderd van het werkelijk waarderen van zijn gemengde erfgoed.

Na het uitbreken van de revolutie en het naar buiten treden van stemmen die tot dan toe zwegen, zijn er nu culturele verenigingen in Tunesië die zich het bevorderen en het behouden van de Amazigh taal en cultuur ten doel stellen.

Ondanks alles, staat er in ‘s lands belangrijkste document, namelijk de grondwet, die in 2014 door het parlement is goedgekeurd, nog geen enkele verwijzing naar de Amazigh.

Integendeel, in de grondwet wordt bepaald dat Tunesië ‘historisch en cultureel deel uitmaakt van de Arabische en Islamitische Natie’. Bovendien wordt erop gewezen dat de unie van Mahgreb ‘een stap richting Arabische eenheid’ is, dit in tegenstelling tot de nieuwe Marokkaanse grondwet die aangeeft;

“Het Koninkrijk van Marokko is een soevereine Islamitische staat, die nationale eenheid en territoriale integriteit waardeert, de saamhorigheid handhaaft en de diversiteit binnen de nationale identiteit en is verbonden door het totaal van al haar delen, Arabisch, Islamitisch, Amazigh, Sahrawi en Hassani en verrijkt met zijn Afrikaanse, Andalusische en Hebreeuwse en Mediterrane Erfgoed’. Clausule 5 bevestigd dat “Amazigh een officiële taal is en een waarde volle bron, zonder uitzondering voor alle Marokkanen zo

Het is belangrijk hier te noemen dat de schrijver, zonder succes, contact heeft gezocht met de woordvoerder van het Tunesische ministerie van Cultuur.

Hisham Ghrairi, die het land verliet nadat hij zijn werk als gids verloor, zegt dat de twee voorgaande regiems hun ‘hun meest waardevolle bezitting’ heeft ontnomen, namelijk hun cultuur. Zullen we de komende jaren haar herleving meemaken?

 

 Lina Shanak
© Qantara.de 2019