Het conflict tussen Marokko en Algerije over de Westelijke Sahara is op een nieuw dieptepunt beland. De afgelopen tijd heeft Marokko zijn ambassadeur in Algerije teruggeroepen, hebben woedende betogers bij het Algerijnse consulaat in Casablanca de Algerijnse vlag neergehaald en heeft een Marokkaans tijdschrift zelfs opgeroepen tot landroof. Mogelijk raken nu echter ook de Verenigde Staten betrokken bij het conflict.

Marokko strijdt al sinds 1975 voor internationale erkenning van de annexatie van de Westelijke Sahara, voormalig Spaans grondgebied. Algerije steunt echter de onafhankelijkheidsbeweging Polisario, die in het gebied een eigen staat wil vestigen.

Door de hoogoplopende ruzie tussen de twee Noord-Afrikaanse landen is er van samenwerking in de strijd tegen terreurorganisatie Al-Qaida geen sprake; een strijd waar Washington veel waarde aan hecht, omdat Al-Qaida in Noord-Afrika zich begint te ontwikkelen als een organisatie die actief is in de gehele Sahara, van Marokko tot Libië.

Volgende week vertrekt de Marokkaanse koning Mohammed V naar de VS voor een onderhoud met president Barack Obama. De monarch wil vermoedelijk de steun van Obama in het conflict met Algerije.

Marokko heeft voorgesteld om de Westelijke Sahara verregaande autonomie te verlenen. Polisario vindt dat niet genoeg en stelt zich op het standpunt dat de lokale bevolking het recht heeft om zich in een referendum uit te spreken over de toekomst van het gebied. Algerije steunt deze stellingname en biedt Polisario een wijkplaats, naar eigen zeggen omdat Algerije achter het recht op zelfbeschikking staat. Marokko noemt het echter een tactische zet om meer invloed in de regio te krijgen.

Eind oktober trok Marokko zijn ambassadeur in Algerije vier dagen terug, nadat Algerije wederom had aangedrongen op een VN-onderzoek naar de mensenrechtensituatie in de Westelijke Sahara. Volgens mensenrechtenorganisaties maakt Marokko zich schuldig aan mensenrechtenschendingen. De Marokkaanse regering weigert echter in te stemmen met een onderzoek, omdat dat een bedreiging voor de soevereiniteit zou zijn.

Het besluit de ambassadeur terug te trekken kwam volgens de Algerijnse diplomaat Abdelaziz Rahabi als een volslagen verrassing. Hij noemde de beslissing buitenproportioneel. Volgens hem probeerde Marokko met de beslissing van de kwestie een hoofdthema te maken tijdens het bezoek van de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken John Kerry aan de regio.

Kort na het incident herhaalde de Marokkaanse pers nog eens dat Algerije er op uit is de regio te domineren. Op de voorpagina van weekblad Maroc Hebdo, dat wordt gezien als spreekbuis van de regering, werd de teruggave geëist van enkele grensdorpen die Algerije in de jaren zestig zou hebben bezet. Voor de diplomatieke missies van Algerije in Marokko verzamelden zich groepen mensen en in Casablanca wist een Marokkaan de vlag van het Algerijnse consulaat naar beneden te halen, ondanks de aanwezigheid van agenten.

Het probleem voor Marokko is dat Algerije en Polisario het internationaal recht aan hun zijde weten. Marokko heeft volgens Mustapha Naimi, een deskundige op het gebied van de Sahara-problematiek, dan ook grote moeite om aan de internationale gemeenschap uit te leggen, waarom het Marokkaanse voorstel voor meer autonomie werkelijk beter is dan een referendum over zelfbeschikking.

“Het is het officiële standpunt van de VN, dus Marokko is in het defensief gedrongen”, aldus Naimi. “Om dit probleem op te lossen moet Marokko al zijn troeven spelen en sterk uitkomen tegen Algerije.” De laatste diplomatieke schermutselingen zijn volgens hem een bewuste actie van Marokko, dat daarmee de kwestie extra onder de aandacht wil brengen en de positie van Algerije wil ondermijnen om zo met nieuwe oplossingen te kunnen komen.

Of Marokko uiteindelijk aan het langste eind trekt is de vraag: de Veiligheidsraad heeft steeds meer aandacht voor de mensenrechten en in april probeerde de Amerikaanse VN-ambassadeur Susan Rice al eens aan te sturen op een onderzoek naar de mensenrechtensituatie in de Westelijke Sahara. Dat kwam haar te staan op luid protest van Marokko.

“De mensenrechten worden langzaam maar zeker steeds belangrijker in de discussies in de Veiligheidsraad”, zei Carne Ross, lid van een organisatie die Polisario adviseert. “Toen ik nog diplomaat in de Veiligheidsraad was, tien, vijftien jaar geleden, spraken mensen over het algemeen helemaal niet over mensenrechten, nu wel. Deze verandering in de discussies in de Veiligheidsraad is er een voor de lange termijn en de Marokkanen komen daarin niet goed uit de verf.”